Анагаах ухааны цахим сургалт

2025 оны 3-р сарын 31

УЛААНБУРХАН: Вакцинаар сэргийлж болох аюултай өвчин дахин дэгдэж байна

Улаанбурханы эсрэг аюулгүй, үр дүнтэй вакцинийг сүүлийн 60 гаруй жил амжилттай хэрэглэж ирсэн ч вакцинжуулалтад эргэлзэх хандлага болон дэлхий дахины нийгэм, улс төрийн тогтворгүй байдал зэрэг шалтгаанаас үүдэн вакцинжуулалтын хамралт буурсаар байна. Үүний улмаас сүүлийн жилүүдэд АНУ-д болон олон улсад улаанбурханы тохиолдол огцом нэмэгдэж байна. Тиймээс сүүлийн үеийн дэгдэлтүүдтэй уялдуулан улаанбурхан өвчин болон түүний менежмент, хяналтын арга хэмжээний талаар энэ нийтлэлээр хүргэж байна. (Энэхүү нийтлэл нь АНУ-ийн CDC буюу халдварт өвчний эсрэг тэмцэх төвийн гаргасан мэдээлэл бөгөөд эмч, мэргэжилтнүүд та бүхэн Монгол улсын шинэчилэгдэн батлагдсан эмнэлзүйн зааврыг давхар харна уу)ГОЛ ОЙЛГОЛТУУДУлаанбурхан нь халдварлалт өндөртэй, хүндэрвэл үхэлд хүргэх аюултай өвчин юм.Вакцинжуулалт нь улаанбурханы эсрэг хамгийн үр дүнтэй арга бөгөөд 2 тунгаар хийгддэг. Зөвхөн 1 тун хийлгэсэн хүмүүс 1-2 нэмэлт тун хийх шаардлагатай байдаг.Сонгодог шинж тэмдгүүд нь халуурах, ханиалгах, конъюнктивит (нүдний салст бүрхэвчийн үрэвсэл), хамар битүүрэх/нус гоожих, тууралт зэрэг бөгөөд өвчтэй хүнтэй ойр байсан үед илрэх нь түгээмэл. Гэвч вакцинжуулалт дутуу эсвэл дархлаа султай хүмүүст өвчний шинж тэмдэг хэв шинжит бус байдлаар илрэх тул онош баталгаажуулахын тулд лабораторийн шинжилгээ шаардлагатай болдог.Вакцин хийлгээгүй хүмүүс хүндээр тусах эрсдэлтэй тул өвчтэй хүнтэй хавьталд орсон, вакцин хийлгээгүй эсвэл дархлаа тогтоогүй хүмүүсийг дархлааны глобулин эсвэл вакцинд хамруулах шаардлагатай.Улаанбурхан өвчин нь эрт дээр үеэс өндөр халдвартай өвчин байсан бөгөөд вакцинжуулалтын ачаар амжилттай хянагдаж ирсэн ч дахин дэгдэх эрсдэл тулгараад байна. ДЭМБ-ийн удирдлага дор хэрэгжсэн Вакцины Үйл Ажиллагааны Дэлхийн Төлөвлөгөө нь улаанбурханыг устгах зорилготой байсан. Гэвч вакцинжуулалтаас татгалзах хөдөлгөөн болон дэлхий даяарх вакцинжуулалтын удаашрал нь вирусын хяналтад саад учруулаад байна.Сүүлийн үеийн тоо баримт (АНУ-д): 2019 оны 1-р сараас хойш 700 гаруй тохиолдол бүртгэгдсэн бөгөөд эдгээрийн 70% нь вакцин хийлгээгүй хүмүүст, бараг бүгд АНУ-ын оршин суугчдад тохиолдсон байна. УСТГАГДСАН ГЭЖ ҮЗСЭН Ч ДАХИН ДЭГДЭВ1960-аад онд улаанбурханы вакцин бүтээгдэж, хэрэглээнд нэвтрэхээс өмнө АНУ болон сэрүүн бүсийн орнуудад улаанбурхан өвчний дэгдэлт жил бүр тодорхой давтамжтай гардаг байв. Жил бүрийн дэгдэлтийн үед улаанбурхан маш халдвартай байсан тул гэр бүл доторхи хавьтлуудын өвчлөх магадлал 95%-иас дээш байв. Ихэнх тохиолдолд бага насны хүүхдүүдэд тохиолдож байсан бөгөөд вирусээр халдварлахад насан туршийн дархлаа тогтдог тул насанд хүрэхэд хүн бүр дархлаатай болсон гэж үзэж болохоор байв.Урьд нь улаанбурхан дэгдээгүй тусгаарлагдмал бүс нутгуудад насанд хүрэгчид нь дархлаагүй байсан бөгөөд хавьтал болоход ихэвчлэн хүндээр өвчилдөг байв. 15-р зууны сүүлээс эхлэн Европчууд Америк тивд улаанбурхан, салхин цэцэг авчирсан нь эдгээр өвчинтэй хэзээ ч тулгарч байгаагүй уугуул иргэдийн бүхэл бүтэн популяцийг устгасан байдаг.Сүүлийн 60 жилийн хугацаанд улаанбурханы вакциныг хүртээмжтэй болгож, сурталчилсаны үр дүнд АНУ-д улаанбурханы өвчлөл эрс буурсан (Зураг 1). Тиймээс 2000 онд энэ өвчнийг устгасан гэж зарласан. Гэвч энэ нь цагаа олсон мэдэгдэл биш байв. Түүнээс хойш хэд хэдэн дэгдэлт гарч, 2000 онд хамгийн их тохиолдол бүртгэгдсэн юм. Тухайн дэгдэлтийн үед бүртгэгдсэн 667 тохиолдлын талаас илүү хувь нь Охайо мужийн вакцинжуулалтын хамралт багатай Амиш бүлэгт тохиолдсон юм.ЭМНЭЛЗҮЙН ИЛРЭЛ ӨӨР, ӨӨР БАЙЖ БОЛНОУлаанбурхан бол вирусын шалтгаант цочмог халдварт өвчин бөгөөд сонгодог хэвшинжит гурвал шинж тэмдэг (Гурван "Х")  илэрдэг. Үүнд: хуурай, шаналгаатай хуцуулан ХАНИАЛГАХ, нүдний ХАЛДВАР (конъюнктивит), ХАМАР БИТҮҮРЭХ/нус гоожих зэрэг юм.Копликийн толбо буюу амны хөндийн улайсан салст бүрхэвчийн суурин дээр салстаас дээш өргөгдсөн, цайвар шаргал өнгөтэй тууралт гарах ба (Зураг 2) өвөрмөц морбиллиформ тууралт (Зураг 3) гарахаас өмнө уг өвчнийг батлах гол шинж болдог. Тууралт нь халууралт эхэлснээс хойш хэд хоногийн дараа гарч, халдварын эсрэг дархлааны хариу урвалтай давхцдаг бөгөөд тууралт ихэвчлэн толгойноос эхэлж, доошоо тархдаг. Бие маш их суларч, ядрах нь энэ өвчний бас нэгэн онцлог шинж юм. Зураг 2. Копликийн толбо. Копликийн толбо нь вирусын урьдал үед гардаг бөгөөд тууралт эхлэхээс өмнө улаанбурханыг эмнэлзүйн хувьд оношлоход чухал ач холбогдолтой.Зураг 3. Улаанбурханы тууралтЗарим бүлгүүдийн дунд илрэл нь бага зэрэг ялгаатай байдаг.- Дархлаа тогтоогүй, жирэмсэн эмэгтэйчүүд илүү хүнд өвддөг. Учир нь  жирэмслэлтийн үед дархлааны хариу урвал харьцангуйгаар дарангуйлагддаг.- Дархлаа дарангуйлагдсан үед улаанбурхан нь хүнд явцтай байгаад зогсохгүй тууралт гарахгүй байж болох тул оношлоход хүндрэл учирдаг.- Вакцины тунг бүрэн хийлгээгүй хүүхэд, насанд хүрэгчдэд өвчин нь ханиалгах, конъюнктивит, хамар битүүрэх/нус гоожих шинж тэмдэггүйгээр хэв шинжит бус хэлбэрээр илэрч, бие ядарч сулрах нь харьцангуй бага байна. Түүнчлэн богино хугацаанд үргэлжилж, илүү хөнгөн явцтай тохиолдох нь бий. Улаанбурханы эсрэг вакциныг давтан хийлгэх замаар хэв шинжит бус хэлбэрээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой.ОНОШИЙГ БАТЛАХ НЭМЭЛТ ШИНЖИЛГЭЭ ШААРДАГДАЖ БОЛНОБүх сонгодог шинж тэмдэг илэрсэн үед улаанбурханыг оношлоход хялбар байдаг. Гэсэн хэдий ч вакцины бүрэн бус тун хийлгэсэн хүн амд оношийг серологийн эсвэл полимеразын гинжин урвал (ПГУ) шинжилгээгээр баталгаажуулах шаардлагатай.Ялган оношлогооУлаанбурханы халууралт, тууралт, ялангуяа хүнд хэлбэрийн бие сульдал илэрсэн үед хүүхдэд дараах өвчнүүдээс ялган оношилгоог хийнэ:Кавасакийн өвчин. Кавасакийн өвчний үеийн нүдний улайлт нь эвэрлэгийн ирмэгийг хамардаггүйгээрээ онцлогтой. Түүнчлэн нүднээс шингэн /эксудат/ гарахгүй бөгөөд амьсгалын замын үрэвсэл илэрдэггүй.Эмийн харшил нь олон хэлбэрийн тууралт, заримдаа халууралт хавсарч илэрч болох  хэдий ч насанд хүрэгчид эсвэл хүүхдүүдэд улаанбурханы бусад шинж тэмдэг илэрдэггүй.Улаан эсэргэнэ-ийн тууралт нь зүлгүүр мэт хэлбэртэй, өөр төрлийн тууралт бөгөөд бакерийн хорын шалтгаант урвалуудаар илэрдэг.Улаанууд нь хүүхэд, нярайд амьсгалын замын хөнгөн шинж тэмдэг бүхий халдвараар илрэх ба улаанбурхан болон бусад тууралт үүсгэдэг вируст халдварууд шиг хүнд явцтай байдаггүй. Тодорхой бус тохиолдолд баталгаажуулахУлаанбурханы оношийг баталгаажуулахын тулд хоолой, хамар, хамрын арын залгиурын арчдасны дээжийг серологийн шинжилгээнд зориулан цусны дээжтэй хамт авдаг. Вирусыг өсгөвөрлөх нь зардал өндөртэй, хугацаа их шаарддаг тул ихэнх шинжилгээг РНХ-д зориулсан ПГУ ашиглан хийж байна. Оношийг зөв тогтоохын тулд ПГУ-ын дээжийг цочмог үед нь авах хэрэгтэй.Оношлогооны алтан стандарт нь өвчний эхэн болон дараах 10 хоногоос 2 долоо хоногийн зайтай авсан хоёр ийлдсийн дээжинд иммуноглобулин G (IgG) титрийн хэмжээ 4 дахин ихэссэн эсвэл буурсан байх юм. IgM шинжилгээ эхэндээ сөрөг гарч болох бөгөөд сөрөг шинжилгээгээр оношийг шууд үгүйсгэж болохгүй. Батлагдсан тохиолдлыг нийгмийн эрүүл мэндийн байгууллагад зайлшгүй мэдээлэх ёстой.ЭРТ БА ХОЖУУ ҮЕИЙН ХҮНДРЭЛУлаанбурханы түгээмэл биш ч тохиолддог хүндрэлүүдэд вирусийн халдвартай холбоотой амьсгалын замын салст бүрхэвчийн үрэвслийн хүндрэлүүд болон бактерийн хавсарсан халдварууд хамаарна. 5-аас доош насны хүүхэд, дархлаа тогтоогүй насанд хүрэгчид, жирэмсэн эмэгтэйчүүд, дархлаа дарангуйлагдсан хүмүүст хүндрэл тохиолдох магадлал өндөртэй. Зонхилох хүндрэлүүдэд дунд чихний үрэвсэл, ларинготрахеобронхит (крупп төст ханиалгаар илэрдэг), уушгины хатгалгаа, суулгалт зэрэг орно.Цочмог халдвар эдгэрсний дараа ч хүүхдэд суулгалт үргэлжилж, өсөлт бойжилт хоцорч, халдварын дараах саруудад нас барах эрсдэл байдаг. Халдвар авсан өвчтөнүүдэд сүрьеэ дахин идэвхижиж болох бөгөөд шинээр сүрьеэгийн халдвар авах нь илүү хүнд явцтай байж болдог. Түүнчлэн, улаанбурханы халдварын дараа сүрьеэгийн арьсны сорилийн мэдрэг чанар буурдаг. Уг халдвараар А аминдэм болон хоол тэжээлийн дутагдалтай хүн ам илүү хүнд явцтай, нас баралт үүсэх өндөр эрсдэлтэй байдаг.Улаанбурханы шалтгаант нас баралт нь ихэвчлэн вирусийн уушгины хатгалгаа, хоёрдогчоор бактерийн хатгалгаа, вирусын дараах энцефалит зэргээс үүдэлтэй. Вакцины өмнөх эринд АНУ-д улаанбурханы энцефалит ойролцоогоор 1000 улаанбурханы тохиолдолд 1 тохиолддог байв.Цочмогдуу хатууралт паненцефалит (subacute sclerosing panencephalitis) нь ховор тохиолддог, хожуу илэрдэг хэдий ч ихэвчлэн үхэлд хүргэдэг хүндрэлийн нэг юм. Энэхүү хүндрэл нь цочмог улаанбурханы халдвараас хойш 7-10 жилийн дараа, ихэвчлэн өсвөр насанд илэрдэг бөгөөд Миоклоник таталт, хөшилт, оюун ухаан доройтох шинжээр эхэлж, 1-3 жилийн турш үргэлжилж, эргэшгүй өөрчлөлтөнд оруулдаг байв. Харин 1957 онд улаанбурханы вакцин нэвтэрснээс хойш энэ хүндрэл үндсэндээ алга болсон.ДЭМЖИХ ЭМЧИЛГЭЭ, ХАЛДВАРЫН ХЯНАЛТУлаанбурхан ба түүний хүндрэлийн менежмент нь үндсэндээ дэмжих эмчилгээ юм.А аминдэм-ийг хараа алдалтаас сэргийлэх, нас барах эрсдэлийг бууруулахын тулд цочмогоор өвдсөн бүх хүүхдэд өгөх ёстой. Насанд хүрэгчдэд А аминдэм өгөх нь үр дүнтэй эсэхийг нотлох эсвэл үгүйсгэх судалгаа байхгүй ч цочмог халдвартай насанд хүрэгчид мөн А аминдэм уух нь зүйтэй гэж үздэг. Халдвараас урьдчилан сэргийлэхУлаанбурханы халдварын нууц үе 8-12 хоног байдаг. Тууралт гарахаас 4 хоногийн өмнө, тууралт гарснаас хойш 4 хоногийн дараа халдвар тараах боломжтой байдаг ба дархлааны үйл ажиллагаа дутмаг хүмүүст илүү удаан хугацаанд халдвартай байдаг.Өвчний халдварлалт маш өндөртэй байдаг тул эмнэлэгт хэвтсэн өвчтөнүүдийг агаар дуслын замын халдвараас сэргийлэх арга хэмжээ авч асрах хэрэгтэй. Асран хамгаалагчидийг мөн вакцинжуулсан байх нь өвчтөнийг аюулгүй асрахад чухал юм.1957-1989 оны хооронд АНУ-д төрсөн ихэнх насанд хүрэгчид зөвхөн 1 тун улаанбурханы вакцин хийлгэсэн бөгөөд нэг тун нь ихэнх хүнд дархлаа тогтоодог. Тиймээс, хэрэв энэ насны хүн голомтот бүс нутагт аялж эсвэл амьдарч байгаад ирсэн бол титр шалгахгүйгээр нэмэлт тун хийлгэхийг зөвлөнө.1989 оноос хойш төрсөн бүх хүмүүс улаанбурхны вакцины 2 тунг хийлгэсэн байдаг. Тиймээс нэмэлт тун эсвэл титр шаардлагагүй. Эрүүл мэндийн байгууллагууд өвчтөний аюулгүй байдлын үүднээс ажилтнуудынхаа цусан дахь вирусын титрийг заавал шалгадаг.1957 оноос өмнө төрсөн хүмүүсийг байгалийн улаанбурханаар өвчилсөн гэж үзэж болох бөгөөд энэ нь насан туршийн дархлаа тогтоодог.ЗӨВЛӨМЖВакцинжуулалтын талаарх зөвлөмжДэгдэлт гарсан нөхцөлд хүүхдүүдэд эхний тунг 6 сартайд, хоёр дахь тунг 12-15 сартайд, гурав дахь тунг цэцэрлэгт орохоос өмнө хийлгэх ёстой.Хүүхэд улаанбурханы эсрэг вакциныг 12 сартайгаасаа хойш, 2 тун хийлгэсэн бол бүрэн вакцинд хамрагдсан гэж үзэж болно. Харин эхний тунг 12 сартайгаас өмнө хийлгэсэн бол хүүхэд 3 тун хийлгэх шаардлагатай гэж үзнэ.1957 оноос өмнө төрсөн насанд хүрэгчдийг улаанбурханы халдвар авсан, дархлаатай гэж үзэж болно.1963-1967 оны хооронд хэрэглэгдэж байсан идэвхгүйжүүлсэн улаанбурханы вакцинаар дархлаажуулсан насанд хүрэгчид 1 тун амьд вирусын вакцин хийлгэх ёстой.Вакцины хоёр дахь тунг хийлгээгүй залуучууд болон дархлаажуулалтын түүх тодорхойгүй насанд хүрэгчдэд нэмэлт тун хийлгэхийг зөвлөж байна. Нэмэлт тун хийлгэхээс өмнө титр шалгах шаардлагагүй бөгөөд насанд хүрсэн хүнд эерэг титр байгаа бол нэмэлт тун шаардлагагүй.Эрүүл мэндийн ажилтнууд болон олон улсад аялж буй (эсрэг заалт байхгүй бол) эсвэл улаанбурханы дэгдэлттэй орон нутагт аялж буй вакцин хийлгээгүй эсвэл дутуу вакцинжуулсан хүн амыг вакцинжуулах ёстой.Улаанбурханд өртсөний дараах вакцинжуулалтын талаарх зөвлөмжДархлаа тогтоогүй, эсвэл зөвхөн нэг тун вакцин хийлгэсэн бол нэмэлт вакцин хийлгэхийг зөвлөж байна.Хэрэв хүүхэд эхний тунгаа 12 сартайгаас өмнө хийлгэсэн бол 1 нас хүрэнгүүт нь эсвэл эхний тунгаас хойш дор хаяж 28 хоногийн дараа хоёр дахь тунг хийнэ.Өвчний хүндрэлээс сэргийлэхийн тулд вакциныг халдвараас хойш 72 цагийн дотор хийх ёстой.Вакцины хоёр дахь тунг эхний тунгаас хойш дор хаяж 28 хоногийн дараа хийнэ. Ашигласан эх сурвалж: Cleveland Clinic Journal of Medicine, June 2019  

Дэлгэрэнгүй

Өвдөлтийн менежментийг тоймлох нь

Өвдөлт нь эд эсийн гэмтлийн улмаас үүссэн хүнд мэдрэгдэх тааламжгүй мэдрэмж, сөрөг сэтгэл хөдлөлийн илрэл хэмээн тодорхойлсон байдаг. Өвдөлтийг хугацаагаар нь : 14 хоногийн дотор илэрсэн бол цочмог, 14 хоногоос дээш илэрсэн бол архаг гэж үзнэ. Цочмог өвдөлт нь илаарших боломжтой байдаг бол архаг өвдөлт илаарших боломж харьцангуй бага байдаг.Өвдөлтийн шинж чанараар нь базах, нухах, хатгуулах,  янгинах, бадайрах гэх мэтээр ангилж болдог бол давтамжаар нь байнгын, завсарлагатай, сэдэрдэг гэж ангилдаг. Мэдрэлийн дамжуулалтаар нь нососептив, невропатик болон холимог гэж ангилдаг.Нососептив өвдөлт нь цочмог хэлбэрээр илэрдэг бөгөөд өвдөлт өгсөн шалтгаан нь ихэвчлэн тодорхой байдаг. Тухайлбал: Мэс ажилбарын дараа, гэмтлийн дараа, түлэгдлийн дараа гэх мэт юм. Механик, хими эсвэл дулааны зүйлээс болж эд эс гэмтэхэд мэдрэлийн төгсгөл цочирч нососептив мэдрэлийн ширхэг нь өвдөлтийг мэдэрдэг. Өвдөлт нь тодорхой байрлалтай байх ба хөдөлгөөнд дорддог. Нососептив өвдөлт нь тухайн өвчний үндсэн эмэнд дарагддаг онцлогтой.Невропатик өвдөлт нь архаг явцтай байх бөгөөд төв болон захын мэдрэлийн тогтлолцоонд мэдрэл мэдрэл гэмтсэн, дарагдсантай холбоотойгоор үүсдэг. Өвдөлтийн онцлог нь ихэвчлэн бадайрах, хорсох, халуун оргих, жирвэгнэх зэрэг мэдрэлийн талын өвдөлтүүд давамгай илрэхээс гадна хавдар ойролцоох эд эрхтэнийг дарснаас, эсвэл амбутацийн дараа зэрэг үүсдэг. Невропатик өвдөлт үндсэн эмэнд дээр нэмэх нь туслах эмүүдийг хэрэглэснээр өвдөлт буурдаг онцлогтой.Өвдөлтийн зэргийг тоон үнэлгээний арга (Numerical rating scale), харааны арга (Visual Analogue scale) буюу нүүр царайны илрэлээр өвдөлтийг үнэлэх (Faces pain scale revised) зэрэг аргуудаар үнэлж болдог.Өвдөлтийн менежментийн суурь зарчим:Өвдөлтийг зөв үнэлсэн байх шаарлагатайЦочмог өвдөлтийн үед богино үйлчилгээтэй эмийг хэрэгцээтэй үед нь өгөх хэрэгтэйАрхаг өвдөлтийн үед удаан үйлдэлтэй эмийг суурь эм болгох бөгөөд богино үйлдэлтэй эмийг сэдэрсэн өвдөлтийг намдаах зорилгоор хэрэглэх нь хамгийн сан үр дүн үзүүлдэг.Опоид эмэнд невропатик өвдөлт сайн намдахгүй байвал сэтгэл гутралын эсрэг эсвэл уналт таталтын эсрэг туслах эмүүдийг нэмэлтээр хэрэглэх нь үр дүн сайтай байдаг.Өвдөлт намдаах эмийг гарааны тунгаах эхэлж өгөх бө цаашид тунг нэмж болно. Өвдөлт намдаах эмийг1. Опийн бус эм /парацетамол, анальгин, ибупрофен, диклофенак гэх мэт/2. Опийн бүлгийг эм /Трамадол, кодеин, морфин, фентанил гэх мэт/3. Туслах эм /Амитриптилин, карбамезапин гэх мэт/ гэж ангилдаг бөгөөд ДЭМБ-аас өвдөлтийн зэргээс шалтгаалан эмийн эмчилгээг хэрхэн сонгох тухай эмчилгээний 3 үе шатыг дараах маягаар зөвлөсөн байдаг. Үүнд:1 шат буюу Бага зэргийн өвдөлтийн үед: Опийн бус эм +/- NSAID2 шат буюу Дунд зэргийн өвдөлтйн үед: Сул опийн бүлгийн эм (Трамадол эсвэл Кодейн) +/- NSAID шаардлагатай бол туслах эмийг хавсарч хэрэглэж болно.3 шат буюу Хүнд зэргийн өвдөлтийн үед: Хүчтэй опийн бүлгийн эм (Морфин) +/-NSAID + шаардлагатай бол туслах эмийг хавсарч хэрэглэж болно.Өвдөлтийн үед хэрэглэгдэх энэхүү менежментийг зөв, зохистой хийсэн тохиолдолд эмэнд дасах, хамааралтай болох асуудал үүсдэггүй. Опийн бус эмүүд буюу үрэвслийн эсрэг стероид эмүүд NSAID- NSAID нь циклооксигенз изоинземийг дарангуйлснаар халуун бууруулах, өвдөлт намдаах, үрэвсэл дарах үйлчилгээтэй- Бага зэргийн өвдөлт, ялангуяа үрэвслээс үүдэлтэй өвдөлтөнд илүү үр дүнтэй.- Тунг хэтрүүлсэн тохиолдолд ходоодноос цус алдах, ходоодны шарх үүсэх, ялтас цөөрөх болон бөөрний дутагдал үүсгэх эрсдэлтэй. Иймээс ходоодны шархтай болон бөөрний дутагдалтай өвчтөнд хориглох заалттай. Опийн бүлгийн эмүүд- Опийн бүлгийн эмүүд нь төв болон захын мэдрэлийн өвдөлтийг бууруулах замаар өвдөлт намдаах үйлчилгээ үзүүлдэг.- Опийн бүлгийн эмийн тунг өвчтөний хэрэгцээнд тохируулан өөрчилж болдог.- Тунг уухаар, арьсаар, хэлэн доор, судсаар, шулуун гэдсээр, нугасаар, хатуу хальсаар дамжуулан өгч болно. Туслах эмүүд- Өвдөлт намдаах туслах эмийг опийн бүлгийн эмтэй хавсарч хэрэглэх нь үр дүн сайтай байдаг. Учир нь өвдөлт намдаах туслах эм нь опийн өвдөлт намдаах индексийг ихэсгэж, гаж нөлөөг нь багасгадаг.- Невропатик өвдөлттэй хүмүүсийн 1/3 нь сэтгэл гутралын эсрэг гурван цагирагт эм хэрэглэснээр өвдөлтгүй болдог байна- Өвдөлт намдаахад бага тунгаар хэрэглэддэг хэдий ч үйлчлэл нь харьцангуй эрт эхэлдэг байна.- Таталтын эсрэг Габапентинийг архаг невропатийн өвдөлтийн эмчилгээнд өргөн хэрэглэдэг төдийгүй хагалгааны дараах невралги, чихрийн шижингийн невропати зэргийн үед өвдөлт намдаах зорилгоор хэрэглэх нь илүү үр дүнтэй байсан тухай тэмдэглэсэн байдаг.- Карбамезапенийг гурвалсан мэдрэлийн өвдөлт болон чихрийн шижингийн невропатийн үед тус тус хэрэглэснээр невропат өвдөлт буурдаг байна.Ашигласан эх сурвалжhttps://medicalguidelines.msf.org/en/viewport/CG/english/pain-16689104.htmlThe Washington Manual of Outpatient Internal Medicine, Second Edition 

Тиреотоксикозтой өвчтөнүүдээ дотоод шүүрлийн эмчид үзүүлэх хүртэл нь өрхийн эмч ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?

Эмнэлзүйн тохиолдол: 35 настай, эмэгтэй (жирэмсэн биш) сэтгэл түгшинэ, халуунд мэдрэг болсон, зүрх дэлсэнэ гэсэн зовуурьтайгаар өрхийн эмчид хандсан. Бамбайн дааврын шинжилгээгээр TSH дааврын хэмжээ 0.01 mIU/mL-ээс бага болтлоо буурсан (Лавлах хэмжээ 0.5–4.0). Давтан шинжилгээгээр TSH дахин 0.01 mIU/mL-ээс бага, харин чөлөөт тироксин (Т4) нь хэвийн дээд хязгаараас (0.8–1.8 ng/dL) ойролцоогоор 2 дахин их буюу 2.98 ng/dL байв. Эмч өвчтөнд тиреотоксикоз гэж онош тавин дотоод шүүрлийн эмчид үзүүлүүлэхээр илгээсэн боловч 8 долоо хоногийн дараа үзүүлэх цаг байв. Энэ хооронд эмнэлзүйн байдал муудах эрсдэлтэй тул ямар арга хэмжээ авч болох вэ?ШийдэлШинж тэмдэг илэрсэн тиреотоксикозтой өвчтөний хувьд хамгийн эхний алхам нь дотоод шүүрлийн (ДШ) эмчид үзүүлж эмчилгээг нэн яаралтай эхлүүлэх шаардлагатай боловч ДШ-ийн эмчид үзүүлэх хүртэл удаан хугацаагаар хүлээх тохиолдол байдаг. Энэ хооронд өрхийн эмч шинж тэмдгийг намдаах зорилгоор бета-хориглогчийг яаралтай эхлүүлж, жинхэнэ гипертиреозыг (бамбайн үйл ажиллагаа ихсэлт) сэжиглэж байвал цацраг идэвхт иодын шингээлт ба сканы шинжилгээ хийлгэж, хэрэв (иодын) өндөр шингээлт ажиглагдвал бамбайн эсрэг эмчилгээ Метимазолыг эхлүүлэх хэрэгтэй.Шинж тэмдэг бүхий Гипертиреоз нь хүн амын дунд нийтлэг тохиолдох бөгөөд тохиолдолын тоо ойролцоогоор 1% байдаг.¹ Ихэнх өрхийн эмч нар тиреотоксикозтой өвчтөнөө дотоод шүүрлийн эмч рүү яаралтай илгээдэг хэдий ч дотоод шүүрлийн эмч ховордож, эрэлт хэрэгцээ ихсэж байна.² Хэдэн долоо хоногоос хэдэн сар хүртэлх хугацаанаар хүлээх нь ч ердийн үзэгдэл болж байна.  Энэ хугацаанд өвчтөн зовуурь шаналгаатай байсаар байх нь элбэг юм. Харин энэ үед өрхийн эмч оношилгоо болон эмчилгээний хувьд олон зүйл хийх боломжтой. ДОТООД ШҮҮРЛИЙН ЭМЧИД ҮЗҮҮЛЭХЭЭР ХҮЛЭЭЖ БАЙХ ХУГАЦААНД ӨРХИЙН ЭМЧИЙН ХИЙЖ БОЛОХ ЗҮЙЛҮҮД: 1. Өвчтөнд илэрч буй зовуурь шаналгаа нь жинхэнэ гипертиреозийн улмаас үүссэн эсэх, эсвэл өөр шалтгаанаар илэрч байгааг тодорхойлохЖинхэнэ гипертиреозын шалтгаантай үед эдгэрэх магадлал бага хэдий ч тионамид (метимазол ба пропилтиоурацил), цацраг идэвхт иодын эмчилгээ (аблаци), эсвэл бамбай булчирхайг авах мэс засал зэрэг бамбай булчирхайд чиглэсэн эмчилгээнд үр дүн өгдөг. Харин хоёрдогч шалтгаантайгаар бамбайн даавар ихэссэн тиреотоксикозын бусад хэлбэрийн үед бамбай булчирхайд чиглэсэн эмчилгээ шаардлагагүй бөгөөд үр дүнгүй байдаг төдийгүй гаж нөлөө ихтэй байдаг. Хоёрдогч  шалтгаантай тиреотоксикозын үед нарийн шинжилгээ шаардагдахгүй байж болно. Гэсэн хэдий ч өвчтөнөөс левотироксин эсвэл бамбайн дааврын бусад бэлдмэл хэрэглэж байгаа эсэхийг, мөн жин хасах зорилгоор нэмэлт бүтээгдэхүүн хэрэглэж байгаа эсэхийг зайлшгүй асууж тодруулах шаардлагатай юм.³ Түүнчлэн жоргүй олгогдог бусад биологийн нэмэлт бүтээгдэхүүн зэргийг тодруулах нь зүйтэй. Учир нь хоёрдогч шалтгаантай тиреотоксикозын гол эмчилгээ нь шалтгааныг олж, эмчилэх явдал юм.Жинхэнэ гипертиреоз ба тиреотоксикозын бусад хэлбэрүүдийг ялган оношилох нь нэн чухал. Үүний тулд цацраг идэвхт иодын шингээлт ба скан шинжилгээ зэрэг Алтан стандарт шинжилгээнүүдийг хийх явдал юм. Иодын шингээлтийг хэрэглэснээс хойш 24 цагийн дараа хэмждэг бол гамма сканы зургийг 24 цагийн дараа  авах бөгөөд эдгээр шинжилгээнүүд гь эмч нарт Грейвсийн өвчин (жигд, тэгш хэмтэй шингээлт), бие даасан ганц зангилаа (иод 123-ын төвлөрсөн том голомт), эсвэл бие даасан олон зангилаат бамбай (бамбай булчирхай даяар тархсан, толбо хэлбэрийн шингээлт) зэрэг өндөр шингээлттэй нөхцөл байдлыг ялгах боломжийг олгодог.Технеци 99м пертехнетатын сцинтиграфи нь бамбай булчирхайд хуримтлагдсан технецийг хэмждэг шинжилгээний арга бөгөөд хортой аденома эсвэл хортой олон зангилаат бамбай зэргийг тодорхойлох зорилгоор хийгддэг шинжилгээ юм.⁴ Эдгээр шинжилгээг цөмийн онош зүйн тасгаар дамжин захиална.Цацраг идэвхт изотоп ашигладаг шинжилгээ нь сүүлийн хэдэн долоо хоногт иоджуулсан тодосгогч бодис хэрэглэсэн эсвэл сүүлийн хэдэн сард Амиодарон хэрэглэсэн тохиолдлуудад иод 123 эсвэл технецийн аль алиных нь шингээлт хуурамчаар бага гарч болдогыг анхаараарай. Түүнчлэн жирэмжсэн болон хөхүүл эмэгтэйчүүдэд цацраг идэвхт изотоп хэрэглэхийг хориглодог бөгөөд  эсрэг заалттай байдаг.⁵Дотоод шалтгаант гипертиреозын хамгийн түгээмэл шалтгаан болох Грейвсийн өвчний сонгодог илрэлийг дүрс оношилгооны аргыг ашиглалгүйгээр оношилж болдог. Харин ийлдэс дэх бамбай булчирхайг идэвхжүүлэгч иммуноглобулины (thyroid-stimulating immunoglobulins) түвшин нэмэгдсэнээр баталгаажуулж болно.⁴2. Тиреотоксикозын шинж тэмдгийг намдаах аргуудЗүрх дэлсэх, чичрэх, сэтгэл түгших зэрэг тиреотоксикозын шинж тэмдэгтэй амбулаторийн өвчтөнүүдэд тайван сууж, аль болох тайвшрахыг зөвлөдөг. Пропранолол эсвэл атенолол зэрэг ууж хэрэглэдэг бета-хориглогчийг дараагийн шинжилгээнд нөлөөлөхгүйгээр бичиж өгч болно. Гэхдээ астматай болон гуурсан хоолойн агшилт үүсэх эрсдэлтэй өвчтөнүүдэд бета-хориглогч хэрэглэх нь харьцангуй эсрэг заалттай болохыг санах хэрэгтэй.¹ Мөн бета-хориглогч нь зүрхний цохилт болон цусны даралтыг бууруулдаг тул эмчилгээний өмнө болон дараа зүрхний цохилт, цусны даралтыг хянах нь зүйтэй.Бусад бета-хориглогчтой харьцуулахад пропранолол нь илүү тохиромжтой бөгөөд өндөр тунгаар (өдөрт хэдэн зуун миллиграмм) хэрэглэхэд, Т4-ийг трийодтиронин (Т3) болгон хувиргах хувирлыг бууруулдаг болох нь тогтоогдсон.⁶ Амбулаторийн нөхцөлд пропранололыг өдөрт 3-4 удаа 10-40 мг тунгаар бичиж өгч болно. Эсвэл зүрхэнд илүү сонгомолоор нөлөөлдөг атенолол (өдөрт 1-2 удаа 25-100 мг) эсвэл метопролол тартрат (өдөрт 2-3 удаа 25-50 мг)-ыг хэрэглэж болно.⁴3. Жинхэнэ гипертиреозын үед бамбайн эсрэг эм эхлүүлэхДотоод шүүрлийн эмчийн үзлэг, зөвлөгөөг хүлээж буй жинхэнэ гипертиреозтой өвчтөнүүдийн хувьд метимазол эсвэл пропилтиоурацил зэрэг ууж хэрэглэдэг тионамидыг эмчилгээнд хэрэглэх нь зүйтэй бөгөөд эдгээр эмүүд нь бамбайн дааврын нийлэгжилтийг шууд дарангуйлдаг.⁷ Иймээс эдгээр эмүүдийг бүх оношилгоо, шинжилгээ дууссаны дараа эхлүүлэх нь хамгийн тохиромжтой юм.Жирэмсэн бус, насанд хүрсэн амбулаторийн өвчтөнүүдийн эмчилгээнд пропилтиоурацилтай харьцуулахад метимазолыг илүүд үздэг. Учир нь Метимазолыг бага давтамжтайгаар уудаг төдийгүй илрэх гаж нөлөө нь ч харьцангуй бага юм. Эхлэх тун нь эмнэлзүйн шинж тэмдэг болон тиреотоксикозын хүндийн зэргээс хамаарна. Метимазолын эхлэх тунг чөлөөт Т4-ийн утгад үндэслэн тооцохыг удирдамжууд болон олон тойм нийтлэлүүдэд зөвлөсөн байда.¹'⁴'⁷:Хэрэв чөлөөт Т4-ийн түвшин хэвийн дээд хязгаараас 1-1.5 дахин их байвал: Метимазол 5-10 мг өдөрт нэг удааХэрэв чөлөөт Т4-ийн түвшин хэвийн дээд хязгаараас 1.5-2 дахин их байвал: метимазол 10-20 мг өдөрт нэг удааХэрэв чөлөөт Т4-ийн түвшин хэвийн дээд хязгаараас 2-3 дахин их буюу түүнээс дээш байвал: метимазол 20-40 мг өдөрт хувааж хэрэглэнэ (жишээлбэл, 10-20 мг өдөрт хоёр удаа).Метимазол эхэлсний дараа бамбайн үйл ажиллагааны шинжилгээг (ялангуяа чөлөөт Т4 ба чөлөөт эсвэл нийт Т3) бамбайн үйл ажиллагаа хэвийн болох хүртэл нь 2-6 долоо хоног тутам, дараа нь дотоод шүүрлийн эмчийн зөвлөгөөг хүлээх зуур 8-12 долоо хоног тутам давтах хэрэгтэй.⁴'⁷ Т4-өөс гадна Т3-ыг үнэлэх шаардлагатай. Учир нь чөлөөт Т4 хэвийн болсон ч Т3 токсикоз үргэлжилж болно.⁴ Тиреотоксикоз сайжрах тусам метимазолын тунг бууруулах боломжтой.⁷Тионамид эхэлснээс хойш хэдэн сарын турш бамбайн TSH даавар дарангуйлагдсан хэвээр байж болохыг анхаарах хэрэгтэй. Тионамидууд нь элэгний хордлого, мөн агранулоцитоз эсвэл цитопени (цусны дүрст элементүүдийн тоо цөөрөх) үүсгэж болзошгүй байдаг. Харин Метимазол-той холбоотойгоор нийт өвчтөнүүдийн 6%-д тууралт гарсан тухай мэдээлэл бүртгэгдсэн байна⁷. Иймээс Метимазол эмчилгээг эхлэхээс өмнө тухайн өвчтөнд цусны дэлгэрэнгүй шинжилгээ (ЦДШ) болон биохимийн шинжилгээ хийх хэрэгтэй. Метимазол ба Пропилтиоурацилыг нейтрофилийн тоо 1.0 × 10⁹/л-ээс бага (лавлах хүрээ 1.8–7.7 × 10⁹/л) эсвэл трансаминазын түвшин хэвийн дээд хязгаараас 5 дахин их байгаа тохиолдолд эмчилгээнд хэрэглэхээс зайлсхийх хэрэгтэй.⁴ ДҮГНЭЛТТиреотоксикоз нь өрхийн эмчийн практикт түгээмэл тохиолддог эмгэг юм. Хамгийн зөв, тохиромжтой эмчилгээ нь бета-хориглогч бөгөөд цаашдын эмчилгээг дотоод шүүрлийн эмчтэй (магадгүй 2-4 долоо хоногийн дотор) яаралтай зөвлөлдөн шийдэх хэрэгтэй.Хэрэв дотоод шүүрлийн эмчид үзүүлж зөвлөгөө авах хугацаа хүлээлт ихтэй байгаа тохиолдолд тиреотоксикозын шинж тэмдгийг намдаахын тулд бета-хориглогчийг яаралтай эхлүүлж, цацраг идэвхт иодын шингээлт ба сканы шинжилгээг хийлгэх шаардлагатай. Хэрэв иод шингээлт өндөр гарвал Метимазолыг эхлүүлж болно.Эх сурвалж: Lee SY, Pearce EN. Hyperthyroidism: a review. JAMA 2023; 330(15)Romeo GR, Hirsch IB, Lash RW, Gabbay RA. Trends in the endocrinology fellowship recruitment: reasons for concern and possible interventions. J Clin Endocrinol Metab 2020; 105Kang GY, Parks JR, Fileta B, et al. Thyroxine and triiodothyronine content in commercially available thyroid health supplements. Thyroid 2013; 23(10)Ross DS, Burch HB, Cooper DS, et al. 2016 American Thyroid Association guidelines for diagnosis and management of hyperthyroidism and other causes of thyrotoxicosis [published correction appears in Thyroid 2017; 27(11):1462]. Thyroid 2016; Drui D, Briet C, Guerin C, Lugat A, Borson-Chazot F, Grunenwald S. SFE-AFCE-SFMN 2022 consensus on the management of thyroid nodules: thyroid nodules and pregnancy. Ann Endocrinol (Paris) 2022; 83(6)Cooper DS, Daniels GH, Ladenson PW, Ridgway EC. Hyperthyroxinemia in patients treated with high-dose propranolol. Am J Med 1982; Sharma A, Stan MN. Thyrotoxicosis: diagnosis and management. Mayo Clin Proc 2019; 94(6)

Антибиотикийн зохистой хэрэглээ - Antibiotic stewardship

Эмнэлзүйн эмгэг судлал болон нийгмийн эрүүл мэндийн лабораторийн магадлан итгэмжлэл

Артерийн гипертензи: Суурь судалгаанаас эмнэлзүйн зөвлөмж хүртэл

Спирометрийн шинжилгээ дүгнэх аргачлал

Цус багадалтуудын ялган оношилгоо

Цээжний өвдөлтийн ялган оношилгоо, эмнэлзүйн ач холбогдол

6 сарын багц

1 жилийн багц

УЛААНБУРХАН: Вакцинаар сэргийлж болох аюултай өвчин дахин дэгдэж байна

Өвдөлтийн менежментийг тоймлох нь

Тиреотоксикозтой өвчтөнүүдээ дотоод шүүрлийн эмчид үзүүлэх хүртэл нь өрхийн эмч ямар арга хэмжээ авах ёстой вэ?